کتاب امر به معروف و نهي از منکر - جلسه 077 - 99/11/26

رنگ زمینه
اندازه قلمA A A

کتاب امر به معروف و نهي از منکر - جلسه 077 - 99/11/26

موضوع عام: امر به معروف و نهي از منکر

موضوع خاص: مراتب امر به معروف و نهي از منکر

خلاصه بحث در مراتب سه گانه

موضوع عام: امر به معروف و نهي از منکر
موضوع خاص: مراتب امر به معروف و نهي از منکر
موضوع اخص: لزوم و عدم لزوم رعايت اين مراتب

بحث در مراتب سه گانه ي نهي از منکر است و مرتبه ي اول را بحث کرديم که عبارت بود از انکار قلبي.
دلالت روايات بر اين مراتب ثلاث را بحث کرديم و بعد از آن به اطلاقات و دليل عقلي تمسک کرديم. اطلاقاتي که مي گويد امر به معروف و نهي از منکر بايد انجام شود تمامي مراتب آن اعم از انکار قلبي، لساني و يدي را شامل مي شود هر چند از اطلاقات استفاده نمي شود که رعايت ترتيب بين اين مراتب لازم است يا نه.
حکم عقل و عقلاء هم به اين گونه است که مي گويد: مفاسدي وجود دارد که آنها را بايد از طريق همان سه مرحله منتفي کرد.
همچنين گفتيم دليلي نداريم که ترتيب بين اين مراتب ثلاث بايد رعايت شود بنا بر اين اگر مثلا مرتبه ي دوم بدون محذوري مشکل نهي از منکر را برطرف کند ضرورتي ندارد که ابتدا با لسان شروع کنيم. بله اگر محاذيري وجود داشته باشد بايد اين مراتب را رعايت کنيم.
همچنين گفتيم که امام قدس سره قائل است که مراد از انکار قلبي، همان انزجار قلبي است که در چهره و رفتار انسان ظاهر مي شود و حال آنکه به نظر ما همان گونه که از بعضي از روايات هم استفاده مي شود همين مقدار که انزجار قلبي در قلب باشد و در ظاهر چيزي پديدار نگردد کافي است.
يکي از برکات انزجار قلبي اين است که فردي که منزجر است از منکرات در امان است و وجود منکرات، موجب نمي شود که او به آنها عادت کند.

امر سوم: مراتب انزجار قلبي

الامر الثالث: امام قدس سره پنج مرحله را ذکر کرده است و ظاهر آن اين است که بين اين مراتب نيز بايد ترتيب را رعايت کرد که عبارتند از: غمض العين (وقتي مشاهده مي کنند بعضي شراب مي خورند و يا غيبت مي کنند چشمش را روي هم بگذارد)، عبوس (روي ترش کن)، انقباض (که مشخص نيست که فرقش با عبوس چيست) و هکذا موارد ديگر.

مسئله اول: رعايت ترتيب بين مراتب امر به معروف

مسألة 1 - يجب الاقتصار على المرتبة المذكورة مع احتمال التأثير ورفع المنكر بها، وكذا يجب الاقتصار فيها على الدرجة الدانية فالدانية والأيسر فالأيسر (اين عبارت علامت آن است که بين آن پنج مرتبه هم بايد ترتيب را رعايت کرد) سيما إذا كان الطرف في مورد يهتك بمثل فعله، (مخصوصا اگر طرف به گونه اي است که انجام اين کارها موجب هتک او شود که بايد الاقل فالاقل را اخذ کرد) فلا يجوز التعدي عن مقدار اللازم فإن احتمل حصول المطلوب بغمض العين المفهم للطلب لا يجوز التعدي إلى مرتبة فوقه.[1]
امام در اين سري از مسائل، هشت مسأله را نقل مي کند که شش مورد آن مربوط به مراتب اعراض قلبي است. دو مورد ديگر هم مربوط به رضا است يعني فرد اگر راضي به عمل حرام قومي باشد حرام است. (اين دو مسأله ارتباطي به امر به معروف و نهي از منکر ندارد.)

قاعده الايسر فالايسر

در اينجا مناسب است مقداري در مورد قاعده ي الايسر فالايسر سخن بگوييم:
اين قاعده يک موضوعي دارد و يک حکمي
موضوعش اين است که محاذير متعددي وجود داشته باشد و بعضي از آنها اشد از محذور ديگر باشد. قاعده ي مزبور در اينجا جاري شده و مي گويد: ابتدا بايد به سراغ «ايسر» و «اسهل» رفت.
به همين دليل اگر مثلا نجات مريض منوط به شرب خمر باشد، تا زماني که با شرب اقل، مشکل برطرف مي شود نبايد به سراغ شرب بيشتر رفت.
صاحب جواهر مي فرمايد: وكيف كان فقد صرح الفاضل وابن سعيد والسيوري والشهيدان وغيرهم على ما حكي عن بعضهم بوجوب مراعاة الأيسر فالأيسر في الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر ، بل نسبه بعض الأفاضل إلى الشهرة بل لم أجد من حكى الخلاف في ذلك... ولو عرف أن ذلك لا يرفعه انتقل إلى الإنكار باللسان مرتبا للأيسر من القول فالأيسر (قولي که محذورش کمتر است مقدم است بر قولي که محذورش بيشتر است) ولو لم يرتفع إلا باليد مثل الضرب وما شابهه من فرك الأذن (پيچاندن گوش) والحبس ونحوهما جاز.[2]
صاحب مسالک نيز مي فرمايد: و يجب فيه الاقتصار على الأسهل فالأسهل، كما في اللّسان، فلا يبرح بالضرب مع حصول الغرض بدونه.[3]

نظر استاد

نقول: کبراي اين قاعده مشخص است و آن اينکه اگر محذوري خفيف تر در کار باشد نبايد به سراغ محذور بالاتر رفت. مثلا اگر ثابت شود که آن حرکات پنج گانه ي بدن هگامي که انزجار قلبي پيدا مي کند محاذيري متفاوت دارد بايد الايسر فالايسر را مراعات کرد.
ولي آنچه ما مي توانيم بگوييم اين است که ترتّبي بين مراتب خمسه اي که امام قدس سره بيان کرده است نيست. اگر پنج محذور وجود داشته باشد که در رتبه ي واحده باشند قاعده ي مزبور جاري نمي شود مگر اينکه اين پنج مورد داراي محاذير متفاوت باشد و يکي شديدتر از ديگري باشد.

سوال دارم