کتاب امر به معروف و نهي از منکر - جلسه 004 - 98/10/29

رنگ زمینه
اندازه قلمA A A

کتاب امر به معروف و نهي از منکر - جلسه 004 - 98/10/29

موضوع: روايات وجوب امر به معروف و نهي از منکر

دلالت روايات بر وجوب امر به معروف و نهي از منکر

موضوع: روايات وجوب امر به معروف و نهي از منکر
در بحث وجوب امر به معروف و نهي از منکر دليل عقلي و استدلال به آيات را ذکر کرديم و نوبت به دليل اخبار و روايات رسيد.
روايات در اين زمينه بسيار زياد است و علامه ي مجلسي در جلد 97 بحار الانوار حدود صد خبر براي وجوب امر به معروف و نهي از منکر ذکر مي کند و صاحب وسائل نيز در جلد يازدهم ابواب زيادي را گردآوري کرده است و در باب اول آن حدود 26 خبر جمع آوري شده است. بنا بر اين روايات در اين مورد فوق حق تواتر است و دلالت بعضي از اين روايات بسيار قوي و تند است.
امام قدس سره به شش روايت اشاره مي کند و ما آنها را ابتدا مي خوانيم و چهار روايت ديگر به آن اضافه مي کنيم. سند بسياري از اين روايات ضعيف است ولي وقتي متواتر هستند اشکالي ايجاد نمي شود.
ما رواياتي که امام قدس سره ذکر کرده است را از روي وسائل مي خوانيم:

روايت اول: عذاب الهي نتيجه سستي در امر به معروف

روايت اول: ِ عَنِ الرِّضَا ع أَنَّهُ سَمِعَهُ يَقُولُ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص يَقُولُ‌ إِذَا أُمَّتِي‌ تَوَاكَلَتِ‌ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ فَلْيَأْذَنُوا بِوِقَاعٍ مِنَ اللَّهِ.[1]
يعني هنگامي که امت من در مسأله ي امر به معروف و نهي از منکر سستي به خرج دهند بايد بدانند که عذابي الهي دامان آنها را خواهد گرفت.
جالب اينکه در مورد ساير محرمات چنين تعبيري نداريم.

روايت دوم: ترک نهي از منکر نشانه مومن ضعيف

روايت دوم: قَالَ النَّبِيُّ ص‌ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَيُبْغِضُ الْمُؤْمِنَ الضَّعِيفَ الَّذِي لَا دِينَ لَهُ فَقِيلَ وَ مَا الْمُؤْمِنُ الضَّعِيفُ الَّذِي لَا دِينَ لَهُ قَالَ الَّذِي لَا يَنْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ. [2]
تعبير به اينکه کسي که از منکر نهي نکند دين ندارد تعبير بسيار شديدي است. مراد از دين نداشتن اين است که هر چند اعتقاد به خدا و پيغمبر دارد ولي آثار ايمان در او ظاهر نيست.

روايت سوم: خير بودن امور امت مادام که به امر به معروف عمل شود

روايت سوم: مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الطُّوسِيُّ قَالَ رُوِيَ عَنِ النَّبِيِّ ص أَنَّهُ قَالَ: لَا تَزَالُ أُمَّتِي بِخَيْرٍ مَا أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوَى فَإِذَا لَمْ يَفْعَلُوا ذَلِكَ نُزِعَتْ مِنْهُمُ الْبَرَكَاتُ وَ سُلِّطَ بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ (بين آنها اختلاف مي افتد) وَ لَمْ يَكُنْ لَهُمْ نَاصِرٌ فِي الْأَرْضِ وَ لَا فِي السَّمَاءِ. [3]
لحن اين روايت با ساير محرمات متفاوت است و بسيار تند مي باشد.

روايت چهارم: امر به معروف موجب کم شدن روزي و نزديک شدن اجل نيست

روايت چهارم: عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي‌ نَجْرَانَ عَنْ عَاصِمِ بْنِ حُمَيْدٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ يَحْيَى بْنِ عُقَيْلٍ عَنْ حَسَنٍ قَالَ: خَطَبَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ أَمَّا بَعْدُ فَإِنَّهُ إِنَّمَا هَلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمْ (اقوام پيشين) حَيْثُمَا عَمِلُوا مِنَ الْمَعَاصِي وَ لَمْ يَنْهَهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحْبَارُ عَنْ ذَلِكَ وَ أَنَّهُمْ لَمَّا تَمَادَوْا فِي الْمَعَاصِي وَ لَمْ يَنْهَهُمُ الرَّبَّانِيُّونَ وَ الْأَحْبَارُ عَنْ ذَلِكَ نَزَلَتْ بِهِمُ الْعُقُوبَاتُ فَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ اعْلَمُوا أَنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ لَنْ يُقَرِّبَا أَجَلًا وَ لَنْ يَقْطَعَا رِزْقاً الْحَدِيثَ. [4]
ذيل روايت پاسخ به سؤالي است که بعضي مي پرسند و آن اينکه مي گويند: اگر ما امر به معروف و نهي از منکر کنيم مردم با ما مخالف مي شوند و در نتيجه ممکن است جانمان به خطر بيفتد و اجل ما نزديک شود و يا ممکن است معاملات و روابط آنها با ما کمرنگ شود و روزي ما کم گردد. امام عليه السلام مي فرمايد: امر به معروف و نهي از منکر نه اجل را نزديک مي کند و نه روزي را کم مي نمايد.

روايت پنجم: امر به معروف موجب امنيت و رزق و سامان امور

روايت پنجم: عَنِ ابْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ بِشْرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِي عِصْمَةَ قَاضِي مَرْوَ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ: يَكُونُ فِي آخِرِ الزَّمَانِ قَوْمٌ يَنْبُغُ فِيهِمْ قَوْمٌ مُرَاءُونَ (در ميان آنها جمعيتي رياکار پيدا مي شود) إِلَى أَنْ قَالَ وَ لَوْ أَضَرَّتِ الصَّلَاةُ بِسَائِرِ مَا يَعْمَلُونَ بِأَمْوَالِهِمْ وَ أَبْدَانِهِمْ لَرَفَضُوهَا (اگر نماز مزاحم منافع مادي آنها شود آن را رها مي کنند) كَمَا رَفَضُوا أَسْمَى الْفَرَائِضِ وَ أَشْرَفَهَا إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ فَرِيضَةٌ عَظِيمَةٌ بِهَا تُقَامُ الْفَرَائِضُ... إِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ سَبِيلُ الْأَنْبِيَاءِ وَ مِنْهَاجُ الصُّلَحَاءِ فَرِيضَةٌ عَظِيمَةٌ بِهَا تُقَامُ الْفَرَائِضُ (ضامن اجراي واجبات است) وَ تَأْمَنُ الْمَذَاهِبُ (جاده ها امن مي شود) وَ تَحِلُّ الْمَكَاسِبُ (کسب ها حلال مي شود) وَ تُرَدُّ الْمَظَالِمُ (حق مظلومان از ظالمان گرفته مي شود) وَ تُعْمَرُ الْأَرْضُ (زمين ها آباد مي شود) وَ يُنْتَصَفُ مِنَ الْأَعْدَاءِ (از اعداء انتقام گرفته مي شود) وَ يَسْتَقِيمُ الْأَمْرُ (کارها رو به راه مي شود) الْحَدِيثَ. [5]
ما ذيل روايت را در سابق بيان دليل عقلي دانستيم و گفتيم که چون امر به معروف و نهي از منکر اين آثار را دارد عقل حاکم است که آنها واجب اند.

روايت ششم: ملاحظه کم خردان لازمه وجوب امر به معروف

روايت ششم: عَنْ سَهْلٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ: كَتَبَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِلَى الشِّيعَةِ لِيَعْطِفَنَّ ذَوُو السِّنِّ مِنْكُمْ (بزرگترهاي شما بايد حال کوچکترها را ملاحظه کنند) وَ النُّهَى عَلَى ذَوِي الْجَهْلِ (و صاحبان عقل ملاحظه ي جاهلان را بکنند) وَ طُلَّابِ الرِّئَاسَةِ أَوْ لَتُصِيبَنَّكُمْ لَعْنَتِي أَجْمَعِينَ. [6]
اين روايت را هرچند امام قدس سره در تحرير ذکر کرده است ولي بعيد است از عبارت لِيَعْطِفَنَّ که به معناي عاطفه به خرج دادن و ملاحظه کردن است وجوب امر به معروف و نهي از منکر فهميده شود.
شايد امام قدس سره کلمه ي النُّهَى که به معناي صاحبان عقل است را «النَّهْي» خواندند.
تا اينجا شش روايتي که امام قدس سره در تحرير ذکر کرده بودند تمام مي شود. حال ما چهار حديث ديگر به آن اضافه مي کنيم:

روايت هفتم: ترک امر به معروف برچيننده زمينه استجابت دعا

روايت هفتم: عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَرَفَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا ع يَقُولُ‌ لَتَأْمُرُنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ لَتَنْهُنَّ عَنِ الْمُنْكَرِ أَوْ لَيُسْتَعْمَلَنَّ عَلَيْكُمْ شِرَارُكُمْ (افراد و حکومت هاي شرور بر شما مسلط مي شوند) فَيَدْعُو خِيَارُكُمْ فَلَا يُسْتَجَابُ لَهُمْ (زيرا دعا در جايي مستجاب مي شود که زمينه ي استجابت وجود داشته باشد و حال آنکه با ترک امر به معروف و نهي از منکر اين زمينه برچيده مي گردد).[7]

روايت هشتم؛ معروف منکر و منکر معروف مي شود

روايت هشتم: عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: قَالَ النَّبِيُّ ص‌ كَيْفَ بِكُمْ إِذَا فَسَدَتْ نِسَاؤُكُمْ وَ فَسَقَ شَبَابُكُمْ وَ لَمْ تَأْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ لَمْ تَنْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ فَقِيلَ لَهُ وَ يَكُونُ ذَلِكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ- فَقَالَ نَعَمْ وَ شَرٌّ مِنْ ذَلِكَ كَيْفَ بِكُمْ إِذَا أَمَرْتُمْ بِالْمُنْكَرِ وَ نَهَيْتُمْ عَنِ الْمَعْرُوفِ فَقِيلَ لَهُ يَا رَسُولَ اللَّهِ وَ يَكُونُ ذَلِكَ قَالَ نَعَمْ وَ شَرٌّ مِنْ ذَلِكَ كَيْفَ بِكُمْ إِذَا رَأَيْتُمُ الْمَعْرُوفَ مُنْكَراً وَ الْمُنْكَرَ مَعْرُوفاً (يعني زماني مي رسد که ارزش ها در نظر شما دگرگون مي شود علت آن اين است که وقتي انسان چيزي را تکرار کند اندک اندک به آن عادت مي کند و در نتيجه آن را خوب مي پندارد).[8]

روايت نهم: امر به معروف رزق را به تاخير و اجل را تعجيل نمي اندازد

روايت نهم: عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ فِي تَفْسِيرِهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ بَكْرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ‌ أَيُّهَا النَّاسُ مُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ فَإِنَّ الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيَ عَنِ الْمُنْكَرِ لَمْ يُقَرِّبَا أَجَلًا وَ لَمْ يُبَاعِدَا رِزْقاً.[9]
البته انسان بايد با ادبيات صحيح امر به معروف و نهي از منکر را انجام دهد. در اين صورت هيچ مشکلي پيش نمي آيد.

روايت دهم: گرفتن نگرفتن حق ضعيف از قوي موجب شقاوت است

روايت دهم: عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ جَمَاعَةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: مَا قُدِّسَتْ أُمَّةٌ لَمْ يُؤْخَذْ لِضَعِيفِهَا مِنْ قَوِيِّهَا غَيْرَ مُتَعْتَعٍ (يعني هيچ امت و ملتي اگر حق ضعيف را از قوي نگيرد روي سعادت را نمي بيند. «غير متعتع» يعني بدون تأمل. «تعتع في کلامه» يعني کسي که موقع صحبت کردن نمي تواند درست تکلم کند).[10]
در جلسه ي آينده به سراغ مسأله ي اول از تحرير مي رويم.

سوال دارم