کتاب امر به معروف و نهي از منکر - جلسه 073 - 99/11/18

رنگ زمینه
اندازه قلمA A A

کتاب امر به معروف و نهي از منکر - جلسه 073 - 99/11/18

موضوع عام: امر به معروف و نهي از منکر

موضوع خاص: شرطيت عدم مفسده در انجام منکر و ترک معروف

مسئله بيست و سوم: امر و نهي با احتمال معذوريت

موضوع: امر به معروف و نهي از منکر/ شرطيت عدم مفسده در انجام منکر و ترک معروف/ نهي از منکر در صورت احتمال عذر و شبهات موضوعيه و مصداقيه
موضوع عام: امر به معروف و نهي از منکر
موضوع خاص: شرطيت عدم مفسده در انجام منکر و ترک معروف
موضوع اخص: نهي از منکر در صورت احتمال عذر و شبهات موضوعيه و مصداقيه

مسألة 23 - لو احتمل كون المرتكب للحرام أو التارك للواجب معذورا في ذلك لا يجب الانكار بل يشكل، فمع احتمال كون المفطر في شهر رمضان مسافرا مثلا (مثلا کسي در ماه رمضان روزه را افطار کرده است و احتمال مي دهيم مسافر و يا مريض باشد) لا يجب النهي بل يشكل، (سپس ايشان دو مورد را استثناء مي کند:) نعم لو كان فعله جهرا (تظاهر به روزه خواري و يا حرام ديگر) موجبا لهتك أحكام الاسلام (يعني روزه از اهميت بيفتد) أو لجرأة الناس على ارتكاب المحرمات يجب نهيه لذلك.[1]
در مسأله ي سابق سخن در عذر قطعي بود ولي در اين مسأله سخن در احتمال عذر است. امام قدس سره در مسأله ي سابق قائل به «لا يجوز» بودند ولي در اينجا از عبارت «يشکل» استفاده مي کنند. زيرا نهي از منکر در اين مورد موجب اهانت است.
البته به نظر ما مي توان با بياني ساده و دلسوزانه کاري کرد که موجب اهانت نشود. مثلا به او بگويند که هرچند شايد معذور باشي ولي بررسي بيشتري کن.
اينکه نهي از منکر در اينجا مشکل است به دليل وجود شبهه ي مصداقيه ي حرمت است زيرا انسان بايد نهي از چيزي کند که «منکر» است و حال آنکه منکر بودن در اينجا مسلّم نيست زيرا اگر فرد، معذور و يا مسافر باشد، منکري در کار نيست تا نهي از آن واجب باشد. حتي نهي از منکر ممکن است موجب اهانت شود که در انجام آن اشکال نيز وجود دارد.
به هر حال از آنجا که مي دانيم، يکي از شروط نهي از منکر اين است که منکر، محقَّق و مسلَّم باشد و به عبارت ديگر موضوع براي نهي از منکر محقق شده باشد، در اين مورد که از باب شک است نهي از منکر جاري نيست و برائت جاري مي شود.
البته در مواردي که تجاهر به انجام گناه مي شود، حکومت وظيفه اي دارد و مردم نيز وظيفه اي. مثلا حکومت در مورد روزه خواري اعلاميه مي دهد که رستوان ها در صبح بايد تعطيل باشند و يا اگر در جايي به مسافران غذا مي دهند در پشت پرده باشد و يا کسي حق ندارد به شکل علني روزه خواري کند.
در عين حال، توده ي مردم هم وظيفه ي ديگري دارند و بايد به روزه خوار بگويند که هر چند ممکن است عذر داشته باشي ولي نبايد تظاهر کني.

شک در موجه و غير موجه بودن عذر

حال اگر شک کنيم که عذر فرد، موجه است يا غير موجه مثلا فردي که روزه مي خورد مي گويد مسافر هستم و يا مريض مي باشم ولي نمي دانيم از آن مسافرها و مريض هايي است که مجوز براي افطار دارند يا نه. در اينجا نيز مسأله از باب شبهه ي مصداقيه است يعني احتمال مي دهيم که عذر او موجه باشد و در نتيجه نهي از منکر واجب نمي باشد.

حجاب اجباري يا الزام قانوني

به تناسب، مسأله اي که عام البلوي هست را مطرح مي کنيم و آن اينکه بعضي براي گناه هاي خود عذرهاي غير موجهي را مي آورند. از جمله در مسأله ي حجاب مي گويند که حجاب، اجباري نيست.
در اينجا لازم است به يک قانون کلي اشاره کنيم و آن اينکه هر مملکت و حکومتي قوانيني دارد که از راهنمايي و رانندگي گرفته تا مسائل مهم مانند اختلاس ها و دزدي ها همه را شامل مي شود. اگر چيزي قانوني شود الزامي مي شود. حتي ما از «اجبار» تعبير نمي کنيم بلکه از آن به «الزام» تعبير مي کنيم. همان گونه که رعايت قوانين راهنمايي و رانندگي و قوانين کسب و کارها و مانند آن الزامي است رعايت حجاب هم الزامي مي باشد.
از اين رو تعبير به اينکه حجاب، اجباري نيست معنا ندارد. آنها بايد ثابت کنند حجاب در اسلام يک قانون الزامي نيست.

دلالت آيات و روايات بر اجباري بودن حجاب

در اسلام آيات و روايات متعددي داريم که مي گويد حجاب اجباري است. در اينکه آيات قرآن در اين مورد پنج تاست يا هفت تا محل اختلاف است. يکي از آيات چنين است که با پنج لسان و به عبارتي، پنج بار از کشف حجاب نهي مي کند:
?وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ يَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ إِلاَّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَ‌ عَلى‌ جُيُوبِهِنَّ وَ لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَني‌ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَني‌ أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُنَّ أَوِ التَّابِعينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلى‌ عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ ما يُخْفينَ مِنْ زينَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَميعاً أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ?[2]
زن ها بايد چشمشان را از بي حجابي مردان بپوشانند. مثلا معمول بوده است که مردان براي کار کردن تا ساق پا را برهنه مي کردند يا براي وضو گرفتن تا آرنج را برهنه مي کردند. اين مقدار اشکال ندارد. ولي برهنگي مانند کشتي گرفتن چيزي نيست که نگاه کردن آن براي زن ها جايز باشد.
اينکه خداوند در مورد زن ها اين سخن را مي گويد در مورد مردها به طريق اولي بايد رعايت شود.
بعد مي فرمايد: زنها زينت خود را اظهار نکنند مگر آنچه ظاهر است. عدم اظهار زينت به دو معنا مي تواند باشد يکي مواضع زينت است مانند گردن که به آن گردنبند مي آويزند و دستها که محل گذاشتن جواهرات است.
احتمال دوم اين است که خود زينت را ظاهر نکنند که در اين صورت به طريق اولي بدن را نبايد ظاهر نمايند.
سوم اينکه مي فرمايد: بايد خمار داشته باشند و علاوه بر آنها سينه هايشان را نيز بپوشانند تا حجابشان کامل باشد.
چهارم اينکه زينت خود را به جز چند مورد ظاهر نسازند. اين استثناء ها نشان مي دهد که مخفي کردن زينت يا مواضع آنها واجب بوده است و به همين دليل به آن استثناء خورده است. همچنين وقتي استثناء ها با اين طول و تفصيل ذکر مي شود علامت حساسيت مسأله است که با اين دقت موارد استثناء ذکر مي شود.
پنجم اينکه پاهاي خود را محکم به زمين نزنند تا صداي خلخال بلند شود (مخصوصا که خود خلخال ظاهر نيست بلکه فقط صدايش ظاهر مي شود). وقتي شارع حتي اين مقدار را هم نمي پسندد آيا به بي حجابي راضي مي شود؟ حتي ظاهر نهي در «و لا يضربن» دلالت بر حرمت مي کند.
در سابق خلخال هايي به پا مي کردند که داراي زنگ بود و وقتي پا را به زمين مي کوبيدند صداي آن بلند مي شد و جلب توجه مي کرد.

حجاب قانون است و قانون الزام آور است

اينها نشان مي دهد که مسأله ي حفظ حجاب، يک مسأله ي قانوني است و در نتيجه الزام آور مي باشد.
به همين دليل اگر بگويند که قمار با رضايت طرفين اشکال ندارد و يا اينکه بدون برد و باخت قمار کنند و مانند آن، همه غير قابل قبول است. زيرا وقتي چيزي قانوني مي شود الزام آور مي گردد. اگر اين قوانين مورد نقض قرار بگيرد به موارد ديگر هم سرايت مي کند و موجب هرج و مرج و بي قانوني مي شود.
البته مسأله ي حجاب متأسفانه تبديل شده است به يک مسأله ي سياسي و دليل آن اين است که در خارج، بر سر مسأله ي حجاب حساسيت نشان داده شده است. اين در حالي است که آنها به آزادي مذاهب اعتقاد دارند و حجاب هم نوعي عمل به مذهب است که بايد کساني که به آن اعتقاد دارند در انجام آن آزاد باشد.
البته علت حساسيت آنها نسبت به حجاب اين است که حجاب تبديل به شعار اسلام شده است و آنها از اسلام هراسانند.

مسئله بيست و چهارم: امر و نهي شخص مخطئ

مسألة 24 - لو كان المرتكب للحرام أو التارك للواجب معتقدا لجواز ذلك وكان مخطئا فيه (صورت اول:) فإن كان لشبهة موضوعية كزعم كون الصوم مضرا به (تصور مي کرد روزه براي او ضرر دارد ولي ضرر نداشت) أو أن الحرام علاجه المنحصر (خيال مي کرد که داروي حرامي موجب شفاي او مي شود و حال آنکه چنين نبود) لا يجب رفع جهله ولا إنكاره، (زيرا در شبهه ي موضوعيه، رفع جهل لازم نيست و نهي از منکر هم در آن جاري نيست و حتي نهي از منکر ممکن است توهين محسوب شود که در نتيجه جايز هم نيست.) (صورت دوم:) وإن كان لجهل في الحكم (مثلا نمي داند اين مسافرت مسافرتي است که فرد بايد روزه را افطار کند) فإن كان مجتهدا أو مقلدا لمن يرى ذلك (مثلا مجتهدي، حد ترخص را فلان مقدار مي داند و حال آنکه اين فتوا صحيح نيست و يا مقلدي هست که در اين حکم از مجتهد خود تغيير مي کند) فلا يجب رفع جهله وبيان الحكم له، (زيرا لازم نيست اشتباه فتوايي را به مجتهدي تذکر داد زيرا غالبا بين مجتهدين اختلاف فتوا وجود دارد و لازم نيست ديگران اشتباه يک مجتهد در فتوا را به او تذکر دهند) (صورت سوم:) وإن كان جاهلا بالحكم الذي كان وظيفته العمل به (و نه مرجع تقليد است و نه مقلد ولي چون مسأله را نمي داند بر خلاف آن عمل مي کند) يجب رفع جهله (بايد او را از جهل در بياوريم) وبيان حكم الواقعة، (بايد حکم واقعي را براي او بيان کرد) ويجب الانكار عليه (بايد او را نهي از منکر کرد).[3]
اين مسأله شبيه مسائل گذشته است ولي با اين تفاوت که فردي که منکري را مرتکب مي شود معتقد است که آن عمل منکر نيست و ارتکابش جايز است. در اينجا نمي توانيم نهي از منکر کنيم. فقط در جايي که اعتقاد او باطل باشد و او در اين اعتقاد معذور نباشد بايد او را نهي از منکر کرد.
ان شاء الله در جلسه ي آينده اين مسأله را بحث مي کنيم.

سوال دارم