کتاب امر به معروف و نهي از منکر - جلسه 026 - 99/06/30

رنگ زمینه
اندازه قلمA A A

کتاب امر به معروف و نهي از منکر - جلسه 026 - 99/06/30

موضوع عام: امر به معروف و نهي از منکر

موضوع خاص: شرطيت علم در امر به معروف و نهي از منکر

دليل حرمت تجري

موضوع: حرمت تجري و فعل متجرَي به و نهي از منکر در اطراف علم اجمالي/ شرطيت علم در امر به معروف و نهي از منکر/ امر به معروف و نهي از منکر
بحث در مسأله ي پنجم از مسائل تحرير الوسيله است و به مناسبتي بحث به حرمت تجري رسيد. امام قدس سره قائل است نهي از منکر در جايي که بين رأي ناهي و فاعل اختلاف باشد لازم نيست مگر اينکه قائل به حرمت تجري و فعل متجرَي به باشيم.
منظور از حرمت تجري همان نيّت است. يعني فاعل نيّت مي کند که بر خلاف دستور خدا عمل کند.
اما منظور از فعل متجرَي به همان عصير ذبيبي است يعني همان عصير ذبيبي حرام مي باشد.
ابتدا بايد دليل حرمت تجري را بدانيم تا مشخص شود آيا تجري حرام است و يا فعل متجرَي به.
اگر دليل حرمت، روايات حرمت نيّت باشد مانند: نِيَّةُ الْكَافِرِ شَرٌّ مِنْ‌ عَمَلِه‌[1] و امثال آن، در اين صورت حرمت تجري به همان حرمت نفس تجري که نيّت است بر مي گردد.
اما اگر دليل حرمت، دليل عقلي باشد که مي گويد: اين فعل، فعلي قبيح است و در نتيجه حرام مي باشد. در اين فرض، فعل متجرَي به حرام است.

مسئله ششم: نهي از منکر در اطراف علم اجمالي

(مسألة 6): لو كان ما ارتكبه مخالفاً للاحتياط اللازم (که اطراف علم اجمالي و شبهه ي محصوره است) بنظرهما (ناهي و منهي عنه اگر خودشان مجتهد باشند) أو نظر مقلّدهما (يا به نظر مرجع تقليد ناهي و منهي عنه) فالأحوط إنكاره (او را نهي از منکر کنيم)، بل لا يبعد وجوبه.[2]

مخالفت قطعيه و احتماليه با علم اجمالي

توجه: تا به حال در مورد مخالفت در چيزي که قطع داشتيم حرام است بحث شده بود و اکنون در مورد مخالفت در اطراف علم اجمالي بحث مي شود که اگر کسي با اطراف علم اجمالي مخالفت کرد آيا امر به معروف و نهي از منکرِ او واجب است يا نه.
مثلا فرد مي داند در روز جمعه، يا نماز جمعه واجب است و يا نماز ظهر. در اينجا مخالفت قطعيه قطعا حرام است به اين گونه که فرد نه نماز جمعه را بخواند و نه نماز ظهر را. در اينجا شک نيست که نهي از منکر واجب است.
اما مخالفت احتماليه به اين است که فرد نماز جمعه را مي خواند و نماز ظهر را ترک مي نمايد و حال آنکه در اين مثال، در اطراف علم اجمالي بايد احتياط مي کرد و هر دو را انجام مي داد.
مخالفت احتماليه جايز نيست. اما امام قدس سره قائل است که احتياط اين است که نهي از منکر انجام گيرد بلکه وجوب آن بعيد نيست.

دليل وجوب نهي از منکر با مخالفت احتماليه

نقول: چرا بايد در نهي از منکر قائل به احتياط شد؟ زيرا در اطراف علم اجمالي به حکم عقل و شرع، بايد احتياط کرد و مخالفت احتماليه هم حرام است. بنابر اين واجب است که نهي از منکر انجام شود.
اما شبهات موضوعيه: مثلا فرد مي داند يکي از اين دو ظرف، حاوي عصير ذبيبي مغلي است. او بايد از هر دو اجتناب کند. اما اگر هر دو را مصرف کند شک نيست که مخالفت قطعيه کرده و نهي از منکر در آن واجب است.
اما اگر يکي از آنها را مصرف کرد و اناء ديگر را کنار گذاشت. امام قدس سره قائل است احتياط در لزوم نهي از منکر است ولي ما قائل هستيم نهي از منکر واجب است زيرا مخالفت احتماليه هم حرام است و بايد نهي از منکر را انجام داد.

اعتبار دليل قطعي با دليل اجتهادي

در اينجا ممکن است گفته شود که فرق است بين جايي که دليلِ بر حرمت يا وجوب، علم و قطع باشد يعني قطع داريم بين ظهر و جمعه يکي واجب است و يا قطع داريم احد الانائين حرام مي باشد؛ و جايي که دليل ما ادله ي اجتهاديه است.
اگر دليل ما علم و قطع باشد در اينجا نهي از منکر واجب است ولي اگر دليل ما اجتهادي مانند ظن معتبر باشد در اينجا قائل به احتياط در نهي از منکر مي باشيم.
نقول: بين اين دو مورد هيچ فرقي وجود ندارد. دليل اجتهادي هم مانند دليل قطعي معتبر است در نتيجه واجب است بر اساس آن دليل عمل کرد و مخالفت قطعيه و احتماليه با آن جايز نيست در نتيجه نهي از منکر نيز در آن لازم و واجب مي باشد.

سوال دارم