کتاب مضاربه - جلسه 084 - 1394/11/28

رنگ زمینه
اندازه قلمA A A

کتاب مضاربه - جلسه 084 - 1394/11/28

مضاربه در ذمه و اتلاف سرمايه

يکي از اهداف بعثت

بحث اخلاقي:
کتاب نهج الفصاحة حاوي بيش از چهار هزار حديث از پيغمبر اکرم صلّي الله عليه وآله وسلّم در مسائل اخلاقي است. تصميم بر اين است که هزار حديث از اين احاديث را گزينش کرده در بحث هاي اخلاقي هفته تا آنجا که فرصت باقي است به تفسير آنها مي پردازيم.
آفة الشّجاعة البغى‌ (ظلم آفت شجاعت است.) و آفة الحسب الافتخار (فخر فروشي و خود برتربيني آفت حسب و نام نيک و خانواده ي نيک و ارزش هاي نسبي است.) و آفة السّماحة المنّ (منت گذاشتن آفت سخاوت است.)[1]
بايد توجه داشت که علاوه بر آيات اخلاقي که در قرآن است رسول خدا صلّي الله عليه وآله وسلّم نيز احاديث اخلاقي بسياري دارد. يکي از اهداف بعثت اين است که رسول خدا صلّي الله عليه وآله وسلّم مي فرمايد: إِنَّمَا بُعِثْتُ‌ لِأُتَمِّمَ‌ مَكَارِمَ‌ الْأَخْلَاقِ.[2] در کلمات و اعمال رسول خدا صلّي الله عليه وآله وسلّم مسائل اخلاقي فوق العاده زيادي وجود دارد. تعبير به (اتمم) اين است که انبياء سلف نيز مکارم اخلاقي داشته اند ولي رسول خدا صلّي الله عليه وآله وسلّم آنها را کامل کرده است. ريشه هاي فضائل اخلاقي توسط خداوند در درون ذات انسان قرار داده شده است و رسول خدا صلّي الله عليه وآله وسلّم درصدد پرورش آنها است. انسان در درون ذاتش و از روي فطرت از امانت و صداقت خوشش مي آيد و دروغگويي و خيانت را زشت مي شمارد. پيغمبر اکرم صلّي الله عليه وآله وسلّم درصدد بوده است که اين مکارم را تکميل نمايد.

آفات صفات اخلاقي

در حديث مزبور نه آفت ذکر شده است که ما در اين جلسه به شرح سه مورد فوق از آن بسنده مي کنيم.
(آفت) چيزي است که مي تواند يک نعمت پرارزش را از کار بيندازد و آن را تبديل به نقمت کند. مثلا اگر درختي تنومند و پر محصول آفت بگيرد نه تنها بي فايده مي شود حتي مزاحمت نيز ايجاد مي کند.
آفت شجاعت، ظلم است. شجاعت ممکن است ذاتي باشد و يا اکتسابي و به هر حال نعمتي از نعمت هاي خداوند است و انسان مي تواند به وسيله ي آن افتخارات و مملکت و مال و منال و آبرو و خانواده ي خود را حفظ کند. ولي اگر کسي از آن سوء استفاده کند و به ديگران ظلم نمايد، اين موجب مي شود که نعمت شجاعت تبديل به مصيبت شود. پهلوان ها سابقا که در محله هايي بودند پناهگاه نواميس مردم در آنجا بودند و جلوي افراد هرزه را مي گرفتند تا مزاحم نواميس مردم نشوند و مانع مي شدند که کسي به ديگري ظلم کند.
آفت حسب نيز افتخار است. حسب از ماده ي حساب است ولي در لغت به معناي اصل و نسب والا آمده است. بنا بر اين حسب به معناي ارزش مقام، خانواده ي آبرومند و مانند آن است. اگر انسان در خاندان اصيل و پر افتخاري و خوش نام باشد اين يک نعمت است زيرا انسان مي تواند در ميان مردم با آبرو زندگي کند و از اين موقعيت براي کم به ديگران استفاده نمايد. آفت آن اين است که انسان به فخرفروشي و خودبرتربيني روي آورد که موجب مي شود آن نعمت به نقمت تبديل شود.
سخاوت نيز گاه ممکن است ذاتي باشد و يا اکتسابي و در هر حال سخيّ بودن يک نعمتي محسوب مي شود و انسان مي توان با اين صفت در دنيا و آخرت شخصيت و آبرو پيدا کند و با اين صفت ذخيره اي براي يوم المعاد خود ايجاد کند ولي اگر در عوض، منت بگذارد اين آفت جلوي آن نعمت را مي گيرد. قرآن مجيد خيلي نسبت به اين نکته تأکيد دارد و مي فرمايد: قَوْلٌ مَعْرُوفٌ وَ مَغْفِرَةٌ خَيْرٌ مِنْ صَدَقَةٍ يَتْبَعُها أَذىً[3] يعني اگر با زبان خوش شخص سائل را رد کنند بهتر از آن است که مبلغ خوبي به فرد بدهند ولي به او اهانت کنند و يا منت بگذارند (مثلا بگويند: حواست باشد که اگر من به تو کمک نمي کردم زندگي ات از بين مي رفت.)
همان گونه که نعمت ها زياد است آفت ها هم زياد مي باشد. نظام جمهوري اسلامي و استقلال و افتخار که از اين ناحيه به ما مي رسد و اينکه در منطقه حرف اول را مي زنيم از نعمت هاي بزرگ الهي بر ماست.

تلف سرمايه

در سابق در اين مسأله که گفتيم اگر رأس المال تلف شود و کسي ضامن آن باشد بيان کرديم که مضاربه در اين صورت به هم نمي خورد. ما در آنجا اين اشکال را مطرح کرديم که معناي آن اين است که مضاربه را مي خواهيم با چيزي که عين خارجي نيست و در ذمه ي فرد است انجام دهيم و اين در حالي است که امام قدس سره سابقا قائل شده بود که مضاربه در ذمه صحيح نيست.
اشکال شده است که اگر چنين باشد، گاه سرمايه در لا به لاي معاملات به ذمه مي رود. مثلا عامل، جنسي را نسيه مي فروشد و در نتيجه رأس المال به ذمه ي فرد منتقل مي شود و عامل طلبکار ذمه ي او مي شود. چنين مضاربه اي باطل نيست.
جواب اين است که بحث ما در ابتداي مضاربه است يعني هنگام انعقاد مضاربه اگر سرمايه در ذمه باشد آن را اجازه نمي دهند هرچند در اثناء مضاربه ممکن است سرمايه در ذمه رود.
البته ما در سابق نيز گفتيم که مضاربه در ذمه از همان ابتدا نيز صحيح مي باشد زيرا امروزه اکثر معاملات به پول در ذمه انجام مي گيرد.
نکته ي ديگر اين است که اگر نصف سرمايه در ابتداي کار تلف شود آيا مضاربه باطل مي شود؟ بديهي است که اگر عامل بگويد با اين مبلغ نمي تواند کار کند نمي توان او را مجبور کرد بنا بر اين با اتلاف نيمي از مضاربه يا مضاربه باطل مي شود و يا اين حق به عامل داده مي شود که کار را شروع نکند.

سوال دارم