مسئله اوّل: وجوب سقوط با ظن غالب به عدم تاثير

رنگ زمینه
اندازه قلمA A A

مسئله اوّل: وجوب سقوط با ظن غالب به عدم تاثير

بحث فقهي:
موضوع عام: امر به معروف و نهي از منکر
موضوع خاص: احتمال تأثير در امر و نهي
موضوع اخص: حکم مسأله در ظن به عدم تأثير و احتمال معتد به عقلائي به عدم
از بحث ديروز جمله اي باقي مانده است و آن اينکه مرحوم شهيد اول در دروس مي فرمايد: و لو لم يجوّز التأثير و أمن الضرر جاز الإنكار قطعاً (در اينجا انکار که همان نهي از منکر است جايز مي باشد و حال آنکه امام قدس سره قائل بود که اگر احتمال تأثير نباشد نهي از منکر حرام است.).[7]
(مسألة 1): لا يسقط الوجوب مع الظنّ بعدم التأثير و لو كان قويّاً، (حتي اگر ظن به عدم تأثير ظن قوي باشد در عين حال بايد نهي از منکر کرد مثلا ده درصد احتمال تأثير هست ولي نود درصد احتمال عدم تأثير مي دهيم در اينجا نهي از منکر واجب است.) فمع الاحتمال المعتدّ به عند العقلاء يجب (بنا بر اين اگر احتمال عدم تأثير به گونه اي باشد که عقلاء به آن اعتنا نمي کنند نهي از منکر واجب نيست).[8]
اين همان مسأله ي سابق است که امام قدس سره تکرار کرده اند.

کتاب امر به معروف و نهي از منکر - جلسه 030 - 99/07/07

موضوع عام: امر به معروف و نهي از منکر

موضوع خاص: احتمال تأثير در امر و نهي

امام زمان عجّل الله تعالي فرجه الشريف؛ امان اهل زمين

بحث اخلاقي:
از امام زمان عجّل الله تعالي فرجه الشريف روايت است که مي فرمايد: إِنِّي‌ أَمَانٌ‌ لِأَهْلِ‌ الْأَرْضِ‌ كَمَا أَنَّ النُّجُومَ أَمَانٌ لِأَهْلِ السَّمَاءِ.[1]
اينکه امام عليه السلام مي فرمايد: من امان براي اهل زمين هستم کلامي اساسي و قابل باور است زيرا در دعا مي خوانيم: بِوُجُودِهِ‌ ثَبَتَتِ‌ الْأَرْضُ وَ السَّمَاءُ[2]
اما بايد ديد اينکه نجوم، امان براي اهل آسمان هستند به چه معنايي است.
شايد مراد اين باشد که شبهاتي که در زمان غيبت پيدا مي شود امام عليه السلام پاسخ آن را به ذهن علماء مي اندازد تا بتوانند پاسخگو باشند.
اين نکته به تجربه هم ثابت شده است که گاه انسان به قلبش الهام مي شود که فلان شبهه پاسخش فلان چيز است. به نظر مي آيد که اين يک نوع عنايت از طرف ولي عصر عجّل الله تعالي فرجه الشريف باشد. همان گونه که در قرآن مي خوانيم:
?وَ لَقَدْ جَعَلْنا فِي‌ السَّماءِ بُرُوجاً وَ زَيَّنَّاها لِلنَّاظِرِينَ?[3] ?وَ حَفِظْناها مِنْ كُلِّ شَيْطانٍ رَجِيمٍ?[4] ?إِلاَّ مَنِ اسْتَرَقَ السَّمْعَ فَأَتْبَعَهُ شِهابٌ مُبِينٌ?[5]
در سوره ي حديد نيز مي خوانيم: ?يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ آمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَ يَجْعَلْ لَكُمْ نُوراً تَمْشُونَ بِهِ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحيمٌ?[6]
يعني کساني که ايمان و تقوا دارند خداوند به آنها پاداش مضاعف مي دهد و همچنين نوري براي آنها قرار مي دهد که به وسيله ي آن مي توانند در جامعه سير کنند.
اين نور ممکن است همان نوري باشد که از عنايات امام زمان عجّل الله تعالي فرجه الشريف بر قلب انسان مي افتد تا در برابر شياطين «شهاب مبين» شوند.

تفسير نمونه نمونه اي از الهام قلبي

ما هم اين نکته را تجربه کرده ايم مثلا تفسير نمونه در 27 جلد به زبان فارسي و عربي و زبان هاي ديگر ترجمه شده و به اقصي نقاط دنيا رفته. شروع اين تفسير اين گونه بود که جواني از ما سؤال کرد که مي خواهد تفسير قرآن بخواند و نمي دانست به سراغ کدام تفسير برود. ما فکر کرديم که تفسيري که به زبان فارسي باشد و با ادبيات روز هماهنگ باشد وجود ندارد در نتيجه به فکر افتاديم که خودمان يک تفسير بنويسيم و چون من خودم از عهده ي اين کار بر نمي آمدم ده نفر را به کمک گرفتم.
اين تفسير يک القاء آني به ذهن بود. جلد اول را که نوشتيم چندان به آن اهميت نمي داديم ولي وقتي پخش شد و استقبال از آن شديد شد آن را از حاشيه به متن کار کشانديم و بعد از پانزده سال کار آن را تمام کرديم.
شايد اين همان شهاب مبين باشد که امام زمان عجّل الله تعالي فرجه الشريف به قلب انسان القاء مي کند و موجب دفع شبهات مي شود.
البته بر اساس آيه ي سوره ي حديد بايد ايمان و تقوا را در خود ايجاد کنيم تا آن نور، ايجاد شود و در پرتو آن بتوانيم مشکلات خود و جامعه را حل کنيم.

اقوال علماء؛ نظر صاحب جواهر

اقوال علماء:
مرحوم صاحب جواهر عبارتي که مطلب را واضح تر مي کند و مي فرمايد: إنما الكلام فيما ذكره المصنف (مرحوم محقق) وجماعة، بل ربما نسب إلى الأكثر من السقوط أيضا بغلبة الظن بعدم التأثير، (اکثرا مي گويند که اگر ظن غالب به عدم تأثير وجود داشته باشد امر به معروف و نهي از منکر ساقط مي شود) مع أن الأوامر مطلقة (و ظن به عدم تأثير و غير آن را شامل مي شود.) ، ومقتضاها الوجوب على الإطلاق حتى في صورة العلم بعدم التأثير ، إلا أنه للإجماع وغيره (مانند انصراف) سقط في خصوصها (در خصوص جايي که علم به عدم داشته باشيم)، أما غيرها فباق على مقتضى الإطلاق من الوجوب.[9]

مراد از اطمينان در کلام امام قدس سره

در اينجا بايد ديد که مراد از «اطمينان» در کلام امام قدس سره چيست.
احتمال اول اين است که مراد از آن اين باشد که احتمال خلاف به قدري ضعيف باشد که عقلاء به آن اعتناء نمي کنند.
احتمال دوم اينکه احتمال خلاف به قدري اندک است که موجب تزلزل خاطر صاحبش نمي شود. يعني احتمال خلاف طبق قاعده بايد يک نوع تزلزل و ترديدي در انسان ايجاد کند ولي گاه به قدري ضعيف است که موجب تزلزل نمي شود.
در آيات متعددي از آيات قرآن نيز از اطمينان استفاده شده است که همان معناي لغوي را دارد نه يک معناي خاص. معناي لغوي آن همان معناي آرامش است که احتمال ضد آن که مخالف آرامش فرد است در فرد يافت نمي شود.

نظر جامع المقاصد

در جامع المقاصد آمده است: واعلم أنه يكفي في معرفة عدم المطاوعة الظن الغالب، (بايد ديد که مراد ايشان از ظن غالب آيا همان اطمينان است يا نه مراد ظن هفتاد يا هشتاد درصد است.) كما صرح به المصنف (مرحوم علامه) في التذکرة و المنتهي و لا بعد في ذلک (که مراد ظن غالب باشد و علم شرط نباشد) فإن إطلاق المعرفة على ما غلب عليه الظن أمر شائع في الشرعيات.[10]

نظر استاد

نقول: مراد ايشان از ظن غالب بايد همان اطمينان باشد و الا ظن غالب که حدود هفتاد درصد باشد، به آن معرفت و علم اطلاق نمي شود. بايد ظن به حدي برسد که قائم مقام علم باشد و اين در مسأله ي اطمينان حاصل مي شود.
نتيجه اينکه بايد يقين و يا اطمينان به عدم تأثير داشته باشيم. تأثير هم گاه فردي است و گاه اجتماعي و گاه فعلي و يا آتي و مانند آن. همه ي آنها بايد منتفي باشد تا امر به معروف و نهي از منکر واجب نباشد.

سوال دارم