کتاب امر به معروف و نهي از منکر - جلسه 033 - 99/08/03

رنگ زمینه
اندازه قلمA A A

کتاب امر به معروف و نهي از منکر - جلسه 033 - 99/08/03

موضوع عام: امر به معروف و نهي از منکر

موضوع خاص: احتمال تأثير در امر و نهي

اشاره اي به عناوين بحث هاي سابق

موضوع: حکم امر و نهي در حضور جمع/ احتمال تأثير در امر و نهي/ امر به معروف و نهي از منکر
موضوع عام: امر به معروف و نهي از منکر
موضوع خاص: احتمال تأثير در امر و نهي
موضوع اخص: حکم امر و نهي در حضور جمع
در مبحث وجوب امر به معروف و نهي از منکر به ادله ي چهارگانه اشاره کرديم سپس به سراغ شرايط آن رفتيم که چهار مورد است که عبارتند از:
1. علم آمر و ناهي به معروف و منکر
2. احتمال تأثير
3. عدم ضرر
4. اصرار بر ادامه داشتن (اگر اصرار نداشته باشد خودش ترک مي کند و ديگر احتياج به امر و نهي نيست.)
به شرط دوم رسيديم که احتمال تأثير است. اصل آن را مطرح کرديم و به فروع آن رسيديم که بيست مورد است و پنج فرع آن را مطرح کرديم. البته بين اين فروع پيوندي وجود ندارد و هر فرعي مستقل است و اين گونه نيست که براي شناخت فرع ششم لزوما فروع گذشته را بايد بررسي کنيم. اين فروع غالبا در کلام علماء گذشته نيست و در کلام امام و معاصرين ايشان وجود دارد.

مسئله ششم: نهي از منکر در جمع

(مسألة 6): لو علم أو احتمل أنّ إنكاره في حضور جمع مؤثّر دون غيره، فإن كان الفاعل متجاهراً جاز و وجب، و إلّا ففي وجوبه بل جوازه إشكال.[1]
بحث در اين است که مي دانيم فردي در حال انجام منکر و يا ترک معروفي است ولي اگر به شکل خصوصي و مخفيانه به او بگوييم اهميت نمي دهد اما اگر در جلوي جمع به او تذکر دهيم ترتيب اثر مي دهد و منکر را ترک مي کند. امام قدس سره قائل است که بايد قائل به تفصيل شد:
اگر فرد، متجاهر به فسق باشد و در جلوي جمع به او تذکر دهيم مؤثر واقع مي شود مي توان چنين کرد و حتي مي توان قائل به وجوب آن شد.
اما اگر فرد متجاهر نيست مثلا مخفيانه شرب خمر مي کند در اينجا نبايد جلوي جمع به او تذکر داد زيرا در اين صورت حيثيت او از بين مي رود و امر دائر است بين نهي از منکر و بين حفظ آبروي يک نفر و چون حفظ آبرو مهمتر است جايز نيست در جلوي جمع او را امر و نهي کرد و تذکر دادن او در حضور ديگران حرام است.
نقول: بايد تفصيل ديگري در مسأله داد و آن اينکه بايد ديد که آن گناهي که فرد مرتکب مي شود از حفظ آبروي او مهمتر است يا نه. اگر آن گناه عظيم تر از حفظ آبروي اوست مانند ارتباط جنسي با خواهر در اينجا بايد جلوي جمع به او تذکر داد هرچند آبروي او از بين برود. ولي اگر حفظ آبرو مهمتر است حکم، همان است که امام قدس سره قائل شد و آن اينکه نبايد در جلوي جمع آبروي او را برد.
بنا بر اين حکم از باب تزاحم بين امرين است که بايد اهم را گرفت و مهم را ترک کرد.

جهل و علم فاعل متجاهر

نکته ي ديگر اين است که امام قدس سره در کتاب بيع در بحث اعانت بر اثم مطلبي را عنوان مي کند که حاصل آن چنين است: اگر شک کنيم شخصي متجاهر است يا نه و حالت سابقه ي او هم عدم تجاهر باشد. همان عدم تجاهر را استصحاب مي کنيم در نتيجه او متجاهر نيست و از عدم تهاجر او متوجه مي شويم که او عملي که انجام مي دهد را منکر مي داند.
کأن امام قدس سره چنين تصور کرده است که اگر فرد، متجاهر باشد خبر ندارد که آن عملي که انجام مي دهد منکر است و الا تجاهر نمي کرد ولي اگر تجاهر به فسق نکند يعني مي داند عملي که مرتکب مي شود منکر است. بنا بر اين هر متجاهري جاهل است.
شيخ انصاري نيز بحثي در اين مورد دارد.
نقول: انسان متجاهر مي تواند عالم باشد. مثلا بعضي هستند که مي دانند شراب حرام و نجس است ولي در عين حال به سبب غلبه ي هواي نفس آن را مي نوشند. چنين فردي هرچند متجاهر هم باشد ولي عالم نيز مي باشد.
حافظ در اين مورد مي نويسد:
آن تلخ وش که زاهد ام الخبائثش خواند***اشهي لنا و ابهي من قُبلة العذاري
يعني در عين حال که زاهد گفته است که آن «تلخ وش» که شراب است حرام است ولي ما آن را مي نوشيم.
حتي گاه فرد که منکر را مرتکب مي شود خبر از منکر بودن آن دارد ولي از روي لجبازي و عناد آن را آشکارا انجام مي دهد مانند بعضي از زنان که بد حجاب هستند و مي دانند اين عملشان منکر است ولي آشکارا مرتکب آن مي شوند.
البته مراد حافظ از شراب، عشق پروردگار و شراب طهور و مقامات معنوي و مانند آن است. وقتي حافظ مي گويد:
قرآن ز بر بخواني با چارده روايت
يعني او حافظ قرآن بوده و آن هم با قرائت هاي چهاردگانه ي مختلف و چنين کسي نمي تواند آلوده به شراب باشد.
خلاصه اينکه اين گونه نيست که هر متجاهري جاهل باشد بلکه متجاهر هم مي تواند جاهل به حکم باشد که بايد او را ارشاد کرد و مي تواند عالم به حکم باشد که بايد او را نهي از منکر کرد و مسأله نيز از باب متزاحمين است که بايد ديد حفظ آبروي او در ملأ عام مهمتر است يا آنکه منکري را که انجام مي دهد اهميت بيشتري دارد.
البته جمع گاه جمع خانوادگي است و گاه جمع بيشتر و مانند آن و در هر حال موارد مختلف است و بايد ديد در حضور چه جمعي بايد تذکر داد تا مؤثر واقع شود.

سوال دارم