کتاب امر به معروف و نهي از منکر - جلسه 008 - 98/11/06

رنگ زمینه
اندازه قلمA A A

کتاب امر به معروف و نهي از منکر - جلسه 008 - 98/11/06

موضوع: امر به معروف و نهي از منکر در مقام اثبات

مسئله ششم: اطمينان از تأثير و کفايت قيام افراد ديگر

موضوع: امر به معروف و نهي از منکر در مقام اثبات

(مسألة 6): لو قطع أو اطمأنّ بقيام الغير (اطمينان ظن بسياري قوي ايست که مايه ي آرامش خاطر مي شود و قطع عرفي محسوب مي شود دارد بر اينکه غير، قيام مي کند و امر به معروف و نهي از منکر را انجام مي دهد) لا يجب عليه القيام. نعم لو ظهر خلاف قطعه (متوجه شود که غير، قيام نکرده است.) يجب عليه. و كذا لو قطع أو اطمأنّ بكفاية من قام به (يقين داريم که آن گروه که مثلا چهل نفر مي توانند از عهده ي کار بر آيند) لم يجب عليه، و لو ظهر الخلاف وجب.[1]
تا به حال بحث در مقام ثبوت بوده ولي در اين مسأله بحث در مقام اثبات است يعني علم و اطمينان براي فرد حاصل شود که ديگري قيام کرده. يا بعد، خلاف علم او ظاهر شود.
حکم در اين مقام همانند مقام ثبوت است به اين معنا که اگر کسي يقين پيدا کند و يا اطمينان داشته باشد که فرد يا گروه ديگري به اين واجب قيام کرده اند ديگر بر او واجب نيست امر به معروف و نهي از منکر کند و اگر بعد متوجه شود که اشتباه کرده است لازم است خودش اقدام کند.

مسئله هفتم: احتمال قيام ديگري و يا تأثير و کفايت آن

(مسألة 7): لا يكفي الاحتمال أو الظنّ بقيام الغير أو كفاية من قام به، بل يجب عليه معهما (لازم است که با وجود اين احتمال و ظن خودش نيز قيام کند). نعم يكفي قيام البيّنة.[2]
اين مسأله نيز از حالات مسأله ي قبل است.
در اينجا بحثي مطرح است و آن اينکه در مقام امتثال نمي توان به احتمال و ظن عمل کرد زيرا اشتغال يقيني برائت يقينيه مي خواهد. مثلا به کسي خبر دادند که در فلان جا شراب فروشي افتتاح شده است در اينجا اگر احتمال دهم که جمعي براي اين موضوع قيام کرده باشند، نبايد به اين احتمال اثر بار کنم بلکه بايد يقين به نهي از منکر داشته باشم. بنا بر اين نمي توان گفت که شک دارم کسي براي نهي از منکر قيام کرده است يا نه و اين از باب شک در تکليف است و برائت جاري کنم. در اينجا چون وجود تکليف، مسلّم است و نمي دانيم آن تکليف امتثال شده است يا نه بايد احتياط کرد نه آنکه برائت جاري نمود.
بله اگر ظن معتبر مانند بينه (دو شاهد عادل) اقامه شود که نهي از منکر حاصل شده است مي توانيم بر اساس آن عمل کنيم. زيرا ظاهر ادله ي بينه عام است و هر موردي که در آن وظيفه اي وجود دارد را شامل مي شود چه در باب حقوق باشد يا اموال يا وقت نماز و روزه و يا در باب امر به معروف و نهي از منکر.
همچنين اگر قول عدل واحد را در موضوعات حجت بدانيم همان گونه که ما کافي مي دانيم در اينجا نيز قول او حجت است بنا بر اين اگر عدل واحد و يا ثقه ي واحد بگويد که جلوي فلان منکر گرفته شد قول او حجت است.

مسئله هشتم: از بين رفتن موضوع واجب يا منکر

(مسألة 8): لو عُدِم موضوع الفريضة أو موضوع المنكر، (مثلا وقت نماز و روزه گذشت و معروفي که ترک مي شد ديگر جايي نداشته باشد. همچنين است در جايي که موضوع منکر از بين برود مثلا شراب فروشي آتش بگيرد و يا ظرف شراب شکسته شود و شراب از بين برود) سقط الوجوب و إن كان بفعل المكلّف، كما لو أراق الماء المنحصر الذي يجب حفظه للطهارة أو لحفظ نفس محترمة. (شخصي آبي داشت و آب ديگري براي وضو نداشت و يا براي حفظ نفس محترمه اي از تشنگي به آن احتياج بود او اگر آبش را بريزد هرچند گناه کرده است ولي تکليف وضو از او برداشته مي شود و بايد تيمّم کند.)[3]
موضوع گاه به متلف سماوي از بين مي رود مثلا زلزله اي مي آيد و مغازه ي شراب فروشي از بين مي رود. گاه شخصي اين کار را مي کند مثلا دستش مي خورد و شيشه ي شراب مي شکند و گاه من اين کار را مي کنم.
نسبت حکم و موضوع مانند عرض و معروض است. عرض مانند رنگ سفيدي است و معروض مانند پارچه است. اگر پارچه از بين برود سفيدي نمي تواند باقي بماند. البته عرض و معروض تکويني با تشريعي متفاوت است ولي با هم شباهت دارند. به هر حال موضوع اگر از بين برود حکم هم از بين مي رود.

بقي هنا امران؛ امر اول: حرمت امر به معروف و نهي از منکر با از بين رفتن موضوع

صاحب جواهر قائل است که اگر موضوع از بين برود حرام است کسي امر به معروف و نهي از منکر کند: بل هما محرمان حينئذ (که موضوع از بين رفته است) كما صرح به غير واحد.[4]
نقول: چرا حرام باشد زيرا اگر موضوع از بين برود امر به معروف و نهي از منکر لغو مي باشد. بله اگر امر به معروف و نهي از منکر در اين صورت موجب ايذاء و توهين شود اين موضوع ديگري است.
ان شاء الله در جلسه ي آينده به سراغ امر دوم مي رويم که در مورد اين است که اگر آب منحصر به ليوان باشد و براي حفظ نفس محترمه ضروري باشد و فردي عمدا آن را بريزد آيا قتل عمد محسوب مي شود يا قتل سهو.

سوال دارم