کتاب شرکت - جلسه 008 - 1395/06/24

رنگ زمینه
اندازه قلمA A A

کتاب شرکت - جلسه 008 - 1395/06/24

موضوع: امتزاج در شرکت

يتيم نوازي؛ يکي از راه هاي درمان قساوت قلب

بحث اخلاقي:
رسول خدا صلّي الله عليه وآله وسلّم در حديثي مي فرمايد: أ تحبّ أن يلين‌ قلبك‌ و تدرك حاجتك؟ ارحم اليتيم و امسح رأسه و أطعمه من طعامك يلن قلبك و تدرك حاجتك.[1]
يعني دوست داري قلب تو نرم شود و از حالت قساوت و سنگدلي بيرون بيايي و حاجت روا نيز بشوي؟ براي اين کار به يتيم رحم کن و دست به سر او بکش و از همان غذايي که خودت مي خوري به او بده که با اين کار قلبت نرم مي شود و به حاجتت مي رسي.
قلب انسان داراي حالات مختلفي است يکي از حالات بسيار بد قلب انسان قساوت و سنگدلي و بي رحمي است و آن اينکه انسان در مقابل هيچ مسأله ي عاطفي عکس العملي نشان ندهد (همانند وهابي ها و داعش و امثال آنان). قرآن مجيد نيز در مورد بعضي از بني اسرائيل مي گويد: ?ثُمَ‌ قَسَتْ‌ قُلُوبُكُمْ مِنْ بَعْدِ ذلِكَ فَهِيَ كَالْحِجارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَة ً وَ إِنَّ مِنَ الْحِجارَةِ لَما يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الْأَنْهارُ وَ إِنَّ مِنْها لَما يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْماءُ وَ إِنَّ مِنْها لَما يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَ مَا اللَّهُ بِغافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ?[2]
يعني قلب آنها مانند سنگ و از آن هم سخت تر شد و حال آنکه سنگ ها از خودشان انعطافي نشان مي دهند گاه سنگ مي شکافد و چشمه هاي آب از آن جاري مي شود و گاهي شکاف هاي باريکي پيدا مي کنند و آبي از آنها تراوش مي کند که آن آب لا اقل اطراف خود را آباد مي کند بعضي از سنگ ها هم از خوف خدا از کوه به زير مي افتد. اين نشان مي دهد که جمادات نيز در عالم خود درک و شعوري خاص خود را دارند.
حالت قلب گاه نرمش است و آن اينکه در مقابل مناظر ناراحت کننده مانند يتيم و بيمار سخت و امثال آنها عکس العمل نشان مي دهد و گاه به گريه مي افتد و گاه تحريک مي شود که کمک کند. اين قلب محبوب خداست. قلب اول مايه ي کشتار و خونريزي و ويراني و بدبختي است. قلب اول، قلب حيوانات درنده است نه قلب انسان.
براي اينکه قلب انسان نرم و لطيف و خدا پسندانه شود دستوراتي ارائه شده است که يکي از آنها در اين روايت آمده و آن اينکه انسان نسبت به يتيم ترحم کند.
يتيم هم غذاي روح مي خواهد و هم غذاي جسم. غذاي جسم او اين است که انسان از غذاي خود به او بدهد و غذاي روح او اين است که انسان دست به سر او بکشد و به او محبت نشان دهد و جانشين محبت پدر و يا مادر او شود.
در اينجا نکته ي قابل توجهي وجود دارد و آن اينکه خدمت به يتيم دو جانبه است و فرد هم به يتيم خدمت مي کند و هم به خودش. خدمت به خودش اين است که قلبش قلب لطيف و نرم مي شود و به حاجاتش مي رسد. همه ي کارهاي خير نوعي خدمت به خود انسان است. اگر انسان به نيازمندي کمک کند قبل از آنکه او نتيجه بگيرد خودش نتيجه مي گيرد و روحيه ي سخاوت که از فضائل انساني است در او پرورش مي يابد.
در آيه ي شريفه ي ?مَثَلُ الَّذينَ يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ في‌ سَبيلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ‌ سَبْعَ‌ سَنابِلَ في‌ كُلِّ سُنْبُلَةٍ مِائَةُ حَبَّةٍ?[3] گفته ايم که کساني که اموالشان را في سبيل الله انفاق مي کنند ابتدا خودشان را پرورش مي دهند زيرا خداوند مي فرمايد: مثل خود کساني که انفاق مي کنند مانند مثل حبه است نه مثل اموالي که انفاق مي کنند. البته انفاق آنها نيز آثار خاص و ويژه ي خودش را دارد.
از جنگ تحميلي يتيمان بسياري باقي مانده است که بايد مراقب آنها بود و بايد حاجات آنها را روا کرد. تکرار کار خير روح انسان را پرورش مي دهد.

مصاديق امتزاج در شرکت

امام قدس سره در اين مسأله به سراغ بحث امتزاج مي رود و آن اينکه دو چيز با هم مخلوط شوند که اين موجب شرکت مي شود. امام در اين مسأله به سراغ مصاديق امتزاج رفته و شش رقم از آنها را بيان کرده است و قائل است که بعضي موجب شرکت واقعيه مي شود و بعضي موجب شرکت ظاهريه و بعضي موجب هيچ يک از اين دو نمي شود:
1. امتزاج مايعات با هم مانند امتزاج آب با آب و روغن زيتون با روغن زيتون. اين امتزاج گاه عمدي است و گاه سهوي و حتي گاه دو روغن مختلف با هم مخلوط مي شود مثلا روغن کنجد با روغن زيتون با هم ممتزج مي شوند که در نتيجه صاحبان آنها با هم شريک مي شوند و صاحب هر روغني به مقدار روغنش شريک مي باشد.
2. اختلاط جامدات نرم مانند انواع آردها. مثلا آرد گندم با آرد گندم مخلوط شود و همچنين است در مورد مخلوط شدن دو آرد مختلف. امام قدس سره قائل است که لا يبعد که شرکت در اين فرع ظاهريه باشد.
3. مخلوط شدن دانه هاي ريز با هم مانند مخلوط شدن گندم با گندم. همچنين است در مورد مخلوط شدن گندم با جو. گاه به دانه ي خشخاش نيز مثال مي زنند و هکذا دانه ي دُخن با دُخن (ارزن). شرکت در اين موارد ظاهريه ي حکمية يعني احکام شرکت را دارد ولي واقعا به ملکيت صاحبش باقي است.
4. مورد قبل به غير جنس مخلوط شود مثلا دانه ي ارزن با دانه ي خشخاش مخلوط شود به گونه اي که قابل جدا کردن نباشد. در اين مورد شرکت رخ نمي دهد و بايد با هم مصالحه کنند. البته امام قدس سره متذکر نشده است که اگر حاضر به مصالحه نشوند چه حکمي دارد.
5. مخلوط شدن جنس هاي دانه درشت مانند گردو با گردو، بادام با بادام و دراهم با دراهم (البته دراهم با هم متفاوت هستند و مراد جايي است که دراهم و يا دنانير شبيه به هم با هم مخلوط شوند.) امام قدس سره در اينجا نيز قائل به مصالحه است و اينکه شرکت مطلقا رخ نمي دهد.
6. مخلوط شدن لباس ها و پارچه هاي مشابه با هم يا مثلا فرش هاي ماشيني شبيه به هم با هم مخلوط شوند و همچنين مانند مخلوط شدن گوسفندان با هم و امثال آن. امام قدس سره قائل است که در اينجا نيز شرکت رخ نمي دهد و راه حل در اين صورت يا تصالح است و يا قرعه کشيدن.
مرحوم سيد نيز در عروه به اين مصاديق اشاره مي کند.

يک قاعده کلي در کلام بعضي از علماء

به عنوان مقدمه مي گوييم: مرحوم محقق و صاحب کفايه و صاحب جواهر و شهيد ثاني در مسالک قاعده اي کلي را مطرح کرده اند و آن اينکه: و كل مالين مزج أحدهما بالآخر بحيث لا يتميزان، تحققت فيهما الشركة اختيارا كان المزج أو اتفاقا مقصودا به الشركة أو لا، (چه به قصد شرکت آنها را مخلوط کرده باشند و چه بدون آن) بلا خلاف أجده فيه، بل لعل الإجماع بقسميه عليه[4]
بنا بر اين معيار در شرکت اين است که دو مال به گونه اي با هم مخلوط شوند که قابل تمييز نباشند.
شهيد ثاني نيز در مسالک مي فرمايد: و له: " و كل مالين - إلى قوله - أو اتفاقا". المراد بالاتفاق هنا عدم الاختيار كما لو سقط أحدهما على الآخر، (مثلا دو مال روي هم بيفتند و با هم مخلوط شوند) أو غيره، بأن ورثا معا مالا و نحو ذلك، فإنه في حكم المزج بالاختيار.[5]
نقول: دليلي که ما بر حصول شرکت در فرض اختلاط بيان کرديم حکم عقل بود زيرا عقل مي گويد وقتي دو مال با هم مخلوط شوند از يک سو مالکيت هر دو زائل نمي شود و از طرفي آنها را نمي توان از هم جدا کرد در اينجا نمي شود قرعه کشيد و همه را به يک نفر دارد از اين رو عقلا چاره اي جز حاصل شدن شرکت نيست. اجماع نيز از همين حکم عقل سرچشمه گرفته است.
بله مي توان اموال را با هم قسمت کرد ولي سخن در اين است که اگر نخواهند قسمت کنند حکم فقهي آن چيست.

سوال دارم